B.KHAJEHPOUR: İRAN’IN BORU HATTI SİYASETİ IRAK KÜRDİSTAN’INA UZANDI

İRAN’IN BORU HATTI SİYASETİ IRAK KÜRDİSTAN’INA UZANDI

Bijan Khajehpour (Stratejik danışmanlık hizmeti veren Tahran merkezli Atieh Şirketler Grubu’nun Viyana’daki uluslararası kolu Atieh International’ın yönetici ortaklarından)

El-Monitor, 29.6.2016

Tercüme: Zahide Tuba Kor

Enerji hatlarının birbirine bağlılığı geçtiğimiz yirmi yılda İran’ın bölgesel siyasetinin temel direklerinden biri oldu. (...)

İran ile Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY)’nin günlük 250.000 varil ham petrol kapasiteli bir boru hattı inşası planının teknik ayrıntıları üzerinde uzlaştığı bildirildi. Haberlere göre bu boru hattı, IKBY’nin [Erbil’e bağlı] Köysancak ilçesinden başlayacak, sınırdaki Pervez Han bölgesinden geçerek batı İran’daki Kermanşah’ta İran boru hattı sistemine entegre edilecek. Kuzey Irak’tan gelecek ham petrolün İran’ın kuzey rafinerilerinde kullanılacağı tahmin ediliyor.

IKBY’nin petrolünü İran’ın batı rafinerilerine bağlayacak bir boru hattı fikri, 2014’te IKBY ile Bağdat yönetimi arasında yaşanan ve mevcut boru hattı üzerinden Türkiye’nin Ceyhan limanına akan petrolün ihracatına karşılık Bağdat’tan ödemelerin kesilmesiyle alakalı ciddi ihtilaflar sırasında ortaya atılmıştı. Türkiye’nin İslam Devleti’ne karşı pozisyonu ve derinleşen Suriye krizi bağlamında Bağdat ile Ankara arasındaki gerilimler, Kürtlerin petrol ihracatı için alternatif bir güzergâh geliştirmesinde etkili olan diğer faktörlerdendi. Ama Tahran böyle bir adımın Bağdat hükümetini rahatsız etmeyeceğinden emin olmalıydı. Böylece Tahran-Bağdat-Erbil üçgeninde dengeleyici adımlar atılmaya başlandı ve ayrıca IKBY’den İran’a ham petrol akışından faydalanacak veya zarar görecek farklı çıkar grupları da dikkatlice hesaba katıldı.

IKBY’ye göre, Ceyhan hattına ilave ikinci bir ihracat güzergahı inşası bir süredir bir öncelik haline gelmişti. Aslında son iki senedir gittikçe artan miktarda Kürt petrolü tankerlerle İran’a taşınıp buradaki kuzey rafinerilerinde kullanılıyordu. Zamanla bu durum, planlanan boru hattı için meşrulaştırıcı bir gerekçeye dönüşürken Kürt, Irak, İran ve Türkiye çıkarlarının çatıştığı karmaşık resimde İran ve Türkiye’ye kamyonlarla petrol nakleden tüccarların da dahil olduğu daha fazla çıkar grubunu devreye soktu.

IKBY’nin Türkiye’ye bağımlılığının azalması Bağdat için iyi bir haber; ancak mali akışın karmaşıklığının yeni yeni gerilimler yaratması muhtemel görünüyor. Irak-Ceyhan boru hattından akan petrolün ihracı, Erbil’in merkezi hükümetten alacağı payların uzun süre geciktirilmesine yol açmıştı. Erbil yönetimi, İran’a doğrudan ham petrol akışının meseleyi halledeceği, bunun da Erbil’e ihtiyaç duyduğu gelirleri sağlayacağı beklentisinde. İlginç bir şekilde Bağdat, IKBY-İran arasındaki anlaşmayı bir şartla kabul etmişe benziyor. Tahran’daki IKBY temsilcisi Nazım Dabbağ’a göre, eğer İran’a ihracat, -hâlihazırda Ceyhan’a ihraç edilmekte olan- Kerkük petrollerini de içerirse Bağdat bu boru hattı projesine destek vermeye istekli. Kerkük, IKBY’nin hak iddia ettiği ama Kürt Yönetiminin sınırları dışında bulunan petrol üreten bir bölge. Aşikar ki Kerkük petrollerinin de dahil edilmesi, İran’dan gelen ödemelerde karmaşık bir dinamik yaratacak ve muhtemeldir ki Bağdat, ödemelerin Erbil’e değil kendisine yapılması için ısrarcı olacak.

İran’a göre bu anlaşma, sadece Tahran’ın komşularla ticareti ve enerji bağımlılığını artırmaya dayalı bölgesel politikasıyla uyumlu olmakla kalmayıp kendi petrol üretimi ve dağıtımında verimliği artırmasına da katkıda bulunacaktır. Zira İran, petrolünün ekseriyetini güneybatıdaki Huzistan vilayetinden çıkarıyor; ancak nüfusunun yoğunlaştığı merkezler daha ziyade kuzey ve kuzeybatı bölgelerde yer alıyor. (...)

(...)

Jeostratejik ve ekonomik faydalarının ötesinde, planlanan bu proje İran yönetiminin kendi Kürt bölgelerinde görece düşük seviyedeki altyapı meselesini hafifletmesine yardımcı olacaktır. Kürt bölgesi tarihsel olarak yatırımsızlıktan ve altyapı projelerinin bulunmamasından muzdaripti; şimdi bu adım yeni kapasiteler sunacak ve İran’ın iç bütünlüğünü tesiste faydası dokunacak. (...)

(...) Siyasi ve iktisadi nedenlerle farklı çevrelerden başlangıçta direnişle karşılaşsa da IKBY-İran petrol boru hattı projesi hayata geçirilecektir. Bu gerçekleştiğinde de IKBY ile İran arasındaki etkileşimin daha da artması ve bunun da İran’ın Kürt bölgesinin iktisadi ve bölgesel kalkınmasına faydasının dokunması beklenebilir. Başta Erbil ve Bağdat olmak üzere diğer kilit karar vericiler acaba bu önemli girişimin hayata geçirilmesini kolaylaştıracaklar mı bekleyip göreceğiz.