20 Nisan 2010 Salı

TÜRKİYE-IRAK İLİŞKİLERİ YENİ BİR DÖNEMEÇTE

Z. Tuba Kor, Anlayış Dergisi, Sayı: 63, Ağustos 2008, sf. 64-65.

NOT: Her hakkı mahfuzdur. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

TÜRK dış po­li­ti­ka­sın­da son dö­nem­de baş dön­dü­rü­cü ge­liş­me­ler ya­şa­nı­yor. Ge­le­nek­sel ola­rak bir risk ala­nı ola­rak gör­dü­ğü Or­ta­do­ğu’ya ken­di gü­ven­li­ği­ni doğ­ru­dan teh­dit et­me­di­ği müd­det­çe mü­da­hil ol­ma­ma­ya ça­lı­şan Tür­ki­ye, ar­tık böl­ge­nin ge­le­ce­ği­ni şe­kil­len­di­re­cek adım­lar atı­yor. Bu bağ­lam­da Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan’ın 10 Tem­muz’da­ki Bağ­dat zi­ya­re­ti, ge­rek Tür­ki­ye-Irak iliş­ki­le­ri ge­rek­se böl­ge­nin ge­le­ce­ği açı­sın­dan bir dö­nüm nok­ta­sı ni­te­li­ğin­dey­di.

Er­do­ğan’ın, mes­lek­ta­şı Nu­ri el-Ma­li­ki ve pek çok ba­kan ta­ra­fın­dan iş­gal­den bu ya­na ilk kez si­vil bir tö­ren­le kar­şı­lan­ma­sı ve ön­ce­ki zi­ya­ret­çi­ler gi­bi as­ke­rî he­li­kop­ter ile de­ğil, ka­ra­yo­lu ile şeh­re gö­tü­rül­me­si, da­ha baş­tan Irak ta­ra­fı­nın zi­ya­re­te ver­di­ği öne­mi or­ta­ya koy­du. Irak Baş­ba­ka­nı, Par­la­men­to Baş­ka­nı, Dev­let Baş­kan Yar­dım­cı­la­rı ve Dev­let Baş­ka­nı ile ay­rı ay­rı gö­rü­şen Er­do­ğan, ol­duk­ça önem­li an­laş­ma­lar im­za­la­dı.

Bun­la­rın en önem­li­si, Yük­sek Dü­zey­li Stra­te­jik İş­bir­li­ği Kon­se­yi me­ka­niz­ma­sı ku­rul­ma­sı­nı ön­gö­ren an­laş­ma­ya iki ül­ke baş­ba­ka­nı­nın im­za koy­ma­sı ve ilk top­lan­tı­yı yap­ma­sıy­dı. Baş­ta te­rör teh­di­di ol­mak üze­re bü­tün risk­le­ri or­ta­dan kal­dı­ra­cak or­tak bir gü­ven­lik ala­nı, eko­no­mik hav­za ve ener­ji ko­ri­do­ru oluş­tur­ma ko­nu­la­rın­da mu­ta­bık olan ta­raf­lar, bu me­ka­niz­ma uya­rın­ca sık sık bir ara­ya ge­le­rek or­tak pro­je­ler üze­rin­de ça­lı­şa­cak­lar. AB’nin nü­ve­si­ni teş­kil eden Al­man­ya ile Fran­sa ara­sın­da­ki an­laş­ma­ya ben­ze­yen bu mu­ta­ba­kat, böl­ge­de bir ilk. Eğer ba­şa­rı­lı so­nuç ve­rir­se önü­müz­de­ki dö­nem­de di­ğer böl­ge ül­ke­le­ri­ni de içi­ne çe­ke­ce­ği mu­hak­kak olan bu me­ka­niz­ma, ça­tış­ma­lar­la anı­lan Or­ta­do­ğu’da eko­no­mik bir­lik­te­li­ğin ve stra­te­jik iş­bir­li­ği sü­reç­le­ri­nin baş­lan­gı­cı ola­bi­lir. Yi­ne 1982’den iti­ba­ren Ku­zey Irak’ta ha­yat ala­nı bu­lan PKK’nın bu top­rak­lar­da ko­nuş­lan­ma­sı­nın ma­li­ye­tini, sa­de­ce mer­ke­zî Irak yö­ne­ti­mi için de­ğil Ku­zey Irak’ta­ki böl­ge­sel yö­ne­tim için de yük­se­lte­cek­tir. Bu du­rum ile­ri­de PKK’nın kom­şu coğ­raf­ya­lar­da ta­ma­men tec­ri­di­ni sağ­la­ya­bi­lir.

Zi­ya­re­tin di­ğer bir önem­li ka­za­nı­mı da, Tür­ki­ye Pet­rol­le­ri Ano­nim Or­tak­lı­ğı’na bir kon­sor­si­yum ile Irak’ta pet­rol ara­ma, çı­kar­ma ve pa­zar­la­ma hak­kı ve­ren an­laş­ma ol­du. Ha­zi­ran’da açı­lan iha­le­de, gün­lük 500 bin va­ril pet­rol çı­kar­ma ka­pa­si­te­si­ne sa­hip ol­ma­dı­ğı için Türk fir­ma­la­rı­nın ta­ma­mı elen­miş­ti. Zi­ya­ret sı­ra­sın­da Irak’ın ye­ni­den in­şa­sın­da da­ha faz­la söz sa­hi­bi olun­ma­sı, dış ti­ca­ret hac­mi­nin önü­müz­de­ki 3-4 yıl­da 25 mil­yar do­la­ra çı­ka­rıl­ma­sı, sa­vun­ma sa­na­yin­de ve ula­şım ala­nın­da iş­bir­li­ği, dış plat­form­lar­da kar­şı­lık­lı dip­lo­ma­tik des­tek ile Irak­lı po­lis, su­bay, öğ­ret­men ve li­san­süs­tü öğ­ren­ci­le­rinin Tür­ki­ye’de eği­tim gör­me­si gi­bi ko­nu­lar­da da mu­ta­ba­ka­ta va­rıl­dı. Bas­ra’da or­ga­ni­ze sa­na­yi ve ser­best ti­ca­ret böl­ge­si ku­rul­ma­sı­nın alt­ya­pı­sı ha­zır­lan­dı. Er­do­ğan, Irak’ın ku­ze­yin­den çı­ka­rı­lan do­ğal­ga­zın Yu­mur­ta­lık Pet­rol Bo­ru Hat­tı’na pa­ra­lel bir hat üze­rin­den Av­ru­pa’nın ener­ji ta­le­bi­ni kar­şı­la­yan Na­buc­co Hattı’na bağ­lan­ma­sı­nı tek­lif et­ti. Bu mu­ta­ba­kat­la­rın ha­yat bul­ma­sı, hem iki­li iliş­ki­le­ri ku­rum­sal­laş­tı­ra­cak­ hem de ya­kın za­ma­na ka­dar par­ça­lan­ma teh­li­ke­si ile yüz yü­ze olan Irak’ın iç bü­tün­lü­ğü­nü te­mi­nat al­tı­na ala­rak, An­ka­ra’nın ge­le­nek­sel kor­ku­la­rı­nı ber­ta­raf ede­cek­tir.

Bu ha­liy­le zi­ya­ret, kom­şu­la­rıy­la iliş­ki­le­ri­ni dü­zelt­mek is­te­yen Irak yö­ne­ti­mi için de çok önem­liy­di. Zi­ra bu­gü­ne ka­dar, İran dı­şın­da, böl­ge ül­ke­leri­nin üst dü­zey res­mî zi­ya­ret ger­çek­leş­tir­me­di­ği ve dip­lo­ma­tik tem­sil­ci­lik aç­ma­dı­ğı Bağ­dat, Er­do­ğan’ın zi­ya­re­tin­den son­ra Arap ve İs­lam ül­ke­le­riy­le iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­me fır­sa­tı ya­ka­la­ya­ca­ğı­nı ümit edi­yor. Öte yan­dan zi­ya­re­tin za­man­la­ma­sı da Irak yö­ne­ti­mi için ol­duk­ça önem­liy­di. Zi­ra Ara­lık 2007’de BM Gü­ven­lik Kon­se­yi ta­ra­fın­dan son kez uza­tı­lan “Irak’ta kal­ma iz­ni” bu se­ne so­nu iti­ba­rıy­la bite­cek olan ABD, iş­gal­ci güç ola­rak el­de et­ti­ği ka­za­nım­la­rı de­vam et­ti­re­bil­mek için Bağ­dat yö­ne­ti­miy­le 31 Tem­muz’a ka­dar “uzun va­de­li stra­te­jik iş­bir­li­ği” an­laş­ma­sı ko­tar­ma der­din­dey­di. Ha­va sa­ha­sı­nın tam kon­tro­lü, as­ker­le­ri­ne ve si­vil va­tan­daş­la­rı­na do­ku­nul­maz­lık, Irak­lı ma­kam­la­rdan izinsiz te­rör şüp­he­li­le­ri­ni gö­zal­tı­na al­ma ve ken­di ha­pis­ha­ne­le­ri­ni in­şa et­me hak­kı, el­li­yi aş­kın as­ke­rî üs gi­bi iş­ga­li ka­lı­cı­laş­tı­ra­cak mad­de­ler içe­ren an­laş­ma tas­la­ğı­nın mü­za­ke­re­le­ri­nin de­vam et­ti­ği ve Bağ­dat’ın bir an ön­ce çe­kil­me tak­vi­mi­nin açık­lan­ma­sı için bas­tır­dı­ğı bir dö­nem­de, Er­do­ğan’ın zi­ya­re­ti hiç kuş­ku­suz Irak yö­ne­ti­mi­ne güç ver­di.

Kriz­den İş­bir­li­ği­ne Na­sıl Ge­lin­di?

Çok de­ğil bun­dan sa­de­ce bir se­ne ev­vel Tür­ki­ye-Irak iliş­ki­le­ri zor bir dö­nem­den ge­çi­yor­du. PKK sal­dı­rı­la­rı­nın tır­man­ma­sı, Ku­zey Irak’ta ba­ğım­sız bir Kürt dev­le­ti ku­rul­ma­sı ih­ti­ma­li ve yak­la­şan Ker­kük re­fe­ran­du­mu kıs­ka­cın­da teh­dit al­gı­la­ma­la­rı­nın zir­ve­ye çık­tı­ğı bir sü­reç­ten Irak yö­ne­ti­miy­le her alan­da iş­bir­li­ği sö­zü­nün ve­ril­di­ği bir dö­ne­me gel­dik. Tür­ki­ye aley­hi­ne iş­le­yen kon­jonk­tü­rün de­ğiş­me­sin­de, sı­nır­lı ha­va ve ka­ra ha­re­kat­la­rı ger­çek­leş­tirilse de, dip­lo­ma­si yo­ğun­luk­lu ve çok bo­yut­lu bir kriz yö­ne­ti­mi stra­te­ji­si iz­len­me­si et­ki­li ol­du.

80’li yıl­lar­dan bu ya­na Tür­ki­ye’nin Irak po­li­ti­ka­sı­nın, ilk kez Ku­zey Irak’ta­ki ge­liş­me­le­re en­deks­len­mek­ten kur­tu­la­rak ge­nel böl­ge po­li­ti­ka­sı çer­çe­ve­sin­de yü­rü­tül­me­ye baş­lan­ma­sı da iliş­ki­ler­de­ki de­ği­şi­min di­ğer bir önem­li se­be­bi. Bu bağ­lam­da PKK’yla mü­ca­de­le, ar­tık salt as­ke­rî güç­le de­ğil, Irak’ın iç ba­rış ve is­tik­ra­rı ile top­rak bü­tün­lü­ğü­nü ko­ru­ya­cak şe­kil­de ye­ni­den ya­pı­lan­ma ve kar­şı­lık­lı ba­ğım­lı­lık odak­lı de­vam edi­yor. Zi­ra kao­sun ve is­tik­rar­sız­lı­ğın hâ­kim ol­du­ğu bir Irak, Tür­ki­ye için gü­ven­lik prob­le­mi üret­me­yi sür­dü­re­cek­tir.

An­ka­ra’nın, geç­miş dö­nem­ler­de ol­du­ğu gi­bi kriz an­la­rın­da ipi ko­par­mak ye­ri­ne, di­ya­log ka­nal­la­rı­nı açık tut­ma­yı ter­cih et­me­si ve ta­lep­le­ri­ni mer­ke­zî yö­ne­tim­de­ki mu­ha­tap­la­rı­na doğ­ru­dan, açık­ça ve ik­na edi­ci bir şe­kil­de ilet­me­si­ni sağ­la­yan kar­şı­lık­lı üst dü­zey zi­ya­ret­le­ri ih­mal et­me­me­si, nor­mal­leş­me sü­re­ci­nin de önü­nü aç­tı. Üs­te­lik koa­lis­yon­dan ko­puş­lar ne­de­niy­le sal­lan­tı­da olan mer­ke­zî hü­kü­me­tin za­man için­de güç­len­me­si­ni ve böy­le­ce Irak’ın par­ça­lan­ma­sı­nın önü­ne ge­çil­me­si­ni sağ­la­dı. 21 Şu­bat ve 24 Ni­san MGK’la­rın­da alı­nan “Irak ile iki­li iliş­ki­le­ri her alan­da ge­liş­tir­mek” ve “tüm Irak­lı grup ve olu­şum­lar­la is­ti­şa­re­le­rin sür­dü­rül­me­si”ne da­ir ka­rar­lar, hü­kü­me­tin Irak’a yö­ne­lik açı­lım­la­rı­nı ko­lay­laş­tır­dı. Kürt yö­ne­ti­ci­ler­le te­mas kur­ma ko­nu­sun­da­ki an­laş­maz­lık son bul­du. Bu nok­ta­da Irak Cum­hur­baş­ka­nı Ce­lal Ta­la­ba­ni’nin An­ka­ra’ya da­vet edil­me­si önem­liy­di. Zi­ra Yük­sek Dü­zey­li Stra­te­jik İş­bir­li­ği Kon­se­yi me­ka­niz­ma­sı ku­rul­ma­sı fik­ri, ilk de­fa Ta­la­ba­ni’nin 7-8 Mart’taki An­ka­ra zi­ya­re­tin­de gün­de­me gel­miş ve ar­dın­dan ger­çek­le­şen üst dü­zey zi­ya­ret­ler­de ol­gun­laş­mış­tı.

So­nuç ola­rak Er­do­ğan’ın Irak zi­ya­re­ti, iki­li iliş­ki­ler­de ge­li­nen nok­ta açı­sın­dan ol­duk­ça önem­li. An­cak im­za­la­nan an­laş­ma­la­rın so­mut ka­za­nım­la­ra dö­nü­şe­bil­me­si ve iliş­ki­ler­de ya­şa­nan dö­nü­şü­mün sür­dü­rü­le­bi­lir ol­ma­sı için ge­rek Tür­ki­ye ge­rek­se Irak ta­ra­fın­da si­ya­si is­tik­rar şart.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder