ANNAPOLİS'TE BARIŞÇILIK OYUNU

Z. Tuba Kor, Anlayış Dergisi, Sayı: 55, Aralık 2007, sf. 70-71.

NOT: Her hakkı mahfuzdur. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

TÜRK ka­mu­oyu­nun PKK ve Ku­zey Irak me­se­le­si­ne odak­lan­dı­ğı son bir­kaç ay­dır Or­ta­do­ğu’da, böl­ge­de­ki ge­liş­me­le­ri ta­kip eden­le­rin da­hi hı­zı­na ye­tiş­mek­te zor­lan­dı­ğı zi­ya­ret­ler, top­lan­tı­lar, zir­ve­ler ger­çek­le­şi­yor. Bu dip­lo­ma­tik ha­re­ket­li­li­ğin oda­ğın­da ise Tür­ki­ye var. 27 Ka­sım’da An­na­po­lis’te ger­çek­leş­ti­ri­len Or­ta­do­ğu kon­fe­ran­sı ön­ce­sin­de, 11-13 Ka­sım’da İs­ra­il Cum­hur­baş­ka­nı Şi­mon Pe­res ve Fi­lis­tin Dev­let Baş­ka­nı Mah­mud Ab­bas An­ka­ra’ya gel­di; ar­dın­dan 15-17 Ka­sım’da İs­tan­bul’da Ulus­la­ra­ra­sı Ku­düs Bu­luş­ma­sı ya­pıl­dı.

Ab­bas-Pe­res zi­ya­re­ti ile Ku­düs Bu­luş­ma­sı’nın or­tak nok­ta­sı, ge­rek iç ge­rek­se dış ka­mu­oyun­da bü­yük yan­kı uyan­dır­ma­la­rı ve fark­lı ke­sim­ler­den yo­ğun eleş­ti­ri al­ma­la­rıy­dı. İs­ra­il iş­ga­li­ne kar­şı çı­kan­la­rın, Ab­bas-Pe­res bu­luş(tu­rul)ma­sın­dan ve Pe­res’in TBMM’de ko­nuş­ma­sın­dan do­la­yı vic­dan­la­rı sız­la­dı; bu­nu An­ka­ra’nın, PKK’ya kar­şı mü­ca­de­le­de ABD ve Ya­hu­di lo­bi­sin­den des­tek bul­mak için at­tı­ğı bir adım ve Ha­mas’ı tec­rit eden­ler ker­va­nı­na ka­tıl­ması ola­rak yo­rum­la­dı­lar. Bu bu­luş­ma­yı tak­dir­le kar­şı­la­yan­lar ise Ha­mas ve di­re­ni­şe des­tek ve­ril­di­ği ge­rek­çe­siy­le Ku­düs top­lan­tı­sı­nı eleş­tir­di­ler. An­cak bu iki bu­luş­ma, as­lın­da Tür­ki­ye’nin Or­ta­do­ğu po­li­ti­ka­sı­nın bir öze­tiy­di.

2002’den bu ya­na kom­şu­lar­la iliş­ki­le­ri­ni dü­zel­te­rek çev­re­sin­de ba­rış un­su­ru ol­ma­yı ön­ce­le­yen hü­kü­met, böl­ge­sin­de ba­rış ve is­tik­ra­rın te­si­si için ge­rek­li olan rol­le­ri üst­len­me­yi dış po­li­ti­ka­sı­nın ana he­de­fi ha­li­ne ge­tir­di. Bu bağ­lam­da So­ğuk Sa­vaş man­tı­ğıy­la böl­ge­sel ku­tup­laş­ma­lar­da ta­raf ol­mak ye­ri­ne, tüm ta­raf­lar­la ara­sı­nı iyi tut­ma­ya özen gös­te­re­rek, an­laş­maz­lık­lar­da ara­bu­lu­cu ol­ma­yı ter­cih et­ti. Baş­lan­gıç­ta kuş­kuy­la kar­şı­la­nan bu ye­ni rol, ar­tık ge­rek böl­ge­sel ge­rek­se kü­re­sel oyun­cu­lar ta­ra­fın­dan bü­yük öl­çü­de ka­nık­san­mış du­rum­da. Hat­ta ara­la­rın­da hiç­bir dip­lo­ma­tik iliş­ki bu­lun­ma­yan düş­man ta­raf­lar prob­lem­le­ri­nin çö­zü­le­bil­me­si için An­ka­ra’dan yar­dım is­ti­yor­lar. Bu açı­dan de­ğer­len­di­ril­di­ğin­de, her ne ka­dar Fi­lis­tin’e resmî yar­dım­lar ve ya­tı­rım­lar Ba­tı Şe­ri­a’ya ve el-Fe­tih yö­ne­ti­mi­ne kay­dı­rıl­sa da, An­ka­ra’nın Ha­mas ve­ya el-Fe­tih’ten bi­ri­ni di­ğe­ri­ne ter­cih et­ti­ği­ni söy­le­mek zor. Tür­ki­ye’nin ama­cı, ba­rış gi­ri­şim­le­rin­de ba­şa­rı­sız­lı­ğın en te­mel se­bep­le­rin­den bi­ri olan İs­ra­il yan­lı­sı Ame­ri­kan te­ke­li­ni kı­ra­rak ara­bu­lu­cu sa­yı­sı­nı ar­tır­mak. Bu­nun İs­ra­il ve ABD ta­ra­fın­dan ne de­re­ce ka­bul gö­re­ce­ği ise şim­di­lik bü­yük bir so­ru işa­re­ti.

Ku­düs’e Gö­nül Ve­ren­ler Bu­luş­tu

Ulus­la­ra­ra­sı Ku­düs Mü­es­se­se­si’nin ön­cü­lü­ğün­de, TGTV’nin ev­sa­hip­li­ğin­de İs­tan­bul Fes­ha­ne’de ger­çek­leş­ti­ri­len Ulus­la­ra­ra­sı Ku­düs Bu­luş­ma­sı’nda Ku­düs da­va­sı­na gö­nül ve­ren­ler “Me­de­ni­ye­tin be­şi­ği­ni ko­ru­ya­lım” slo­ga­nıy­la bir ara­ya gel­di­ler. Üç gün bo­yun­ca Ku­düs­lü­le­rin ya­şa­dık­la­rı prob­lem­ler, Ku­düs’ün Ya­hu­di­leş­ti­ril­me­si için İs­ra­il’in at­tı­ğı adım­lar, Ku­düs’e kar­şı İs­lam ve Ba­tı dün­ya­sı­nın so­rum­lu­luk­la­rı ve Fi­lis­tin­li­le­rin ken­di­le­ri­ni mü­da­fa­a yön­tem­le­ri tar­tı­şıl­dı.

Sem­poz­yum­da Ku­düs­lü­ler ya­şa­nan sı­kın­tı­la­rı şöy­le an­lat­tı­lar: Ku­düs’te­ki ta­ri­hî eser­ler ve baş­ta Ha­rem-i Şe­rif ol­mak üze­re kut­sal me­kan­lar tah­rip edi­li­yor. Ko­nut, en bü­yük prob­lem­ler­den bi­ri; zi­ra in­şa­at yap­mak ol­duk­ça zor, ruh­sat al­mak için 3-4 bin do­lar öde­yip 6-7 se­ne bek­le­ni­yor. Ev­le­rin %70’inin alt­ya­pı­sı yok. Am­bar­go­lar ne­de­niy­le sa­na­yi­nin ol­ma­dı­ğı şe­hir­de, ta­rım böl­ge­le­ri­nin %35’ine, su kay­nak­la­rı­nın %85’ine el kon­muş du­rum­da. Mad­di im­kan­sız­lık­lar­la bo­ğu­şan der­nek­le­rin ha­yır fa­ali­yet­le­ri dur­ma nok­ta­sın­da. Fi­lis­tin ge­ne­lin­de 10 bin mah­ku­mun ai­le­le­ri­ne ba­kıl­ma­sı ge­re­ki­yor; an­cak bun­la­ra yar­dım eden­ler te­rö­rist mu­ame­le­si gö­rü­yor. En kö­tü­sü ise, so­nu gel­mez İs­ra­il iş­ga­li ve am­bar­go­lar so­nu­cu ümit­le­ri­ni yi­ti­ren genç­le­rin (ki bun­la­rın sa­yı­la­rı 5 bi­ni ge­çi­yor) ya­şa­nan acı­lar­dan ka­çış için uyuş­tu­ru­cu ba­ta­ğı­na sü­rük­len­me­le­ri. Bu şart­lar al­tın­da Ku­düs­lü­ler, ya hic­re­te ya da kö­tü şart­lar­da ya­şa­ma­ya mah­kum edi­li­yor. İs­ra­il’in Ku­düs’ü Ya­hu­di­leş­tir­me po­li­ti­ka­sı­na kar­şı di­re­ni­şin de­vam ede­bil­me­si için Fi­lis­tin­li­ler, ma­ne­vi des­te­ğin ya­nı sı­ra mad­di des­tek bek­li­yor­lar.

ABD ve İs­ra­il’in en­gel­le­me­ye ça­lış­tı­ğı Ku­düs bu­luş­ma­sın­dan ka­tı­lım­cı­la­rın bek­len­ti­le­ri yük­sek­ti; ba­rış ko­nu­sun­da ise ümit­siz­di­ler. Bu­gü­ne ka­dar her ba­rış gi­ri­şi­miy­le düş­man­lı­ğın ve Ya­hu­di yer­le­şim­le­ri­nin kat­la­na­rak art­tı­ğı­nı, mü­za­ke­re­le­rin iş­ga­li ve zul­mü meş­ru­laş­tır­ma­ya ve unut­tur­ma­ya dö­nük ol­du­ğu­nu vur­gu­la­dı­lar. Fi­lis­tin ko­nu­sun­da uz­man Ame­ri­ka­lı bir avu­kat olan Stan­ley Ko­hen’in şu söz­le­ri önem­liy­di: “Ül­ke­ni­ze ge­lip iş­gal edi­yor­lar, son­ra da ba­rış di­yor­lar. Ba­tı ba­rış der­ken İs­ra­il’in gü­ven­li­ğin­den bah­se­di­yor; an­cak Fi­lis­tin­li­ler için ada­let­ten bah­se­den yok.” Ha­mas’ın Si­ya­si Bü­ro Baş­kan Yar­dım­cı­sı Mu­sa Ebu Mer­zuk ise, “An­na­po­lis Kon­fe­ran­sı Fi­lis­tin so­ru­nu­nu çöz­mek için de­ğil. ABD’nin çö­züm için bir prog­ra­mı ve pro­je­si yok. Bu kon­fe­ran­sa ka­tı­lım do­lay­lı ola­rak Ame­ri­kan ve İs­ra­il po­li­ti­ka­la­rı­na des­tek an­la­mı­na ge­le­cek­tir” de­di. “Böl­ge­ye ba­rış na­sıl ge­lir?” su­ali­mi­ze, İs­la­mi ha­re­ket li­de­ri Ra­id Sa­lah, an­cak İs­ra­il iş­ga­li­nin bit­me­siy­le ce­va­bı­nı ve­rir­ken; Ko­hen, ön­ce­lik­le ba­rı­şın önün­de­ki en bü­yük en­gel olan ABD’nin ara­dan çe­kil­me­si ge­rek­ti­ği­ni be­lirt­ti. Tür­ki­ye’de­ki Ab­bas-Pe­res bu­luş­ma­sı­nı sor­du­ğu­muz Fi­lis­tin­li­ler ise, bu­gü­ne ka­dar Türk hü­kü­me­ti­nin Fi­lis­tin hal­kı­na des­te­ğin­den min­net­tar ol­duk­la­rı­nı; an­cak An­ka­ra’nın gi­ri­şim­le­ri­nin Fi­lis­tin hal­kı­nın mas­la­ha­tı­na ol­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni vur­gu­la­dı­lar.

Bu­luş­ma Ku­düs’e da­ir bi­lin­cin oluş­tu­rul­ma­sı açı­sın­dan önem­liy­di. An­cak si­ya­set­çi­ler­den ilim adam­la­rı­na, iş­ga­li biz­zat ya­şa­yan­lar­dan Müs­lü­man ve Hı­ris­ti­yan ka­na­at ön­der­le­ri­ne, STK tem­sil­ci­le­ri­ne yak­la­şık 70 ül­ke­den 3.000’i aş­kın ka­tı­lım­cı­nın bu­luş­tu­ğu böy­le önem­li bir top­lan­tı­da -is­tis­na­lar ha­riç- ya­pı­lan ko­nuş­ma­ların düzeyi bek­len­ti­mi­zin çok al­tın­day­dı. Mı­sır­lı aka­de­mis­yen Ha­san Na­fi’nin, İs­ra­il’in ve Ya­hu­di­le­rin çok ön­ce­den uz­man­la­rın­ca ha­zır­lan­mış pro­je­le­ri za­ma­nı gel­di­ğin­de ya­vaş ya­vaş ha­ya­ta ge­çir­di­ği hu­su­su­na yap­tı­ğı vur­gu göz önü­ne alın­dı­ğın­da, slo­gan­dan öte­ye geç­me­yen ve bı­ra­kın ile­ri­ye dö­nük bir pers­pek­ti­fi anı da­hi kur­tar­mak­tan uzak söz­ler­le “Me­de­ni­ye­tin be­şi­ği”nin na­sıl ko­ru­na­ca­ğı, üze­rin­de dü­şü­nül­me­si ge­re­ken bir hu­sus.

“Son Şans” An­na­po­lis

Or­ta­do­ğu ‘ba­rış’ kon­fe­ran­sı­nın or­ta­ya çı­kış ze­mi­ni­ni Ey­lül 2007 ta­rih­li An­la­yış’ta ir­de­le­miş­tik. Ha­mas’ın Gaz­ze’yi kon­tro­lü al­tı­na al­dı­ğı bir or­tam­da, de­rin gö­rüş ay­rı­lık­la­rı olan ta­raf­la­rı bir ara­ya ge­ti­ren un­sur, iç po­li­ti­ka­da güç kay­be­den Bush-Ol­mert-Ab­bas üç­lü­sü­nün su­ni bir ba­rış ha­va­sı­na duy­du­ğu ih­ti­yaç­tı.

Ba­rış için “son şans” ola­rak su­nu­lan An­na­po­lis, ge­rek gö­rüş­me­le­re te­mel oluş­tur­ma­sı bek­le­nen or­tak bel­ge­nin son da­ki­ka da ol­sa ha­zır­la­na­bil­me­si ge­rek­se kon­fe­rans­ta Ame­ri­kan yö­ne­ti­mi­nin is­te­di­ği gi­bi ge­niş bir ka­tı­lı­mın sağ­la­na­bil­me­si, özel­lik­le de baş­ta Suu­di Ara­bis­tan ve Su­ri­ye ol­mak üze­re Arap ül­ke­le­ri ile İs­ra­il’i ay­nı ma­sa et­ra­fın­da top­la­ya­bil­me­si açı­sın­dan bir ‘ba­şa­rı’ ka­bul edil­di. An­cak 12 Ara­lık’ta ilk mü­za­ke­re­le­re baş­lan­ma­sı ve ABD’de baş­kan­lık se­çim­le­ri­nin de ya­pı­la­ca­ğı 2008 so­nu­na ka­dar ni­hai çö­zü­me ula­şıl­ma­sı ‘ümid’inin kaç gün sü­re­ce­ği he­nüz bel­li de­ğil. Zi­ra adil bir ba­rı­şa gi­den yo­lu aça­ma­ya­cak olan bu kon­fe­ran­sın ye­ni bir böl­ge­sel ku­tup­laş­ma­ ve ça­tış­ma­ya yol aç­ma­sı ih­ti­ma­li ol­duk­ça yük­sek.

“Te­rö­re kar­şı sa­vaş” stra­te­ji­si de, Bü­yük Or­ta­do­ğu Pro­je­si de ‘ba­şa­rı­sız’ o­lan Bush yö­ne­ti­mi, böl­ge­de biz­zat ya­rat­tı­ğı ka­os or­ta­mı­nı, bu kez de ba­rış oyu­nuy­la ken­di le­hi­ne çe­vir­me­yi he­sap­lı­yor. ‘Ba­rış’ ha­va­sı­nı İran’a kar­şı bir koa­lis­yo­na dö­nüş­tür­mek için kul­lan­ma­sı kuv­vet­le muh­te­mel.

An­na­po­lis’in ‘ba­şa­rı­sı’nın ilk test ala­nı ise, üç se­ne­dir Ba­tı yan­lı­la­rıy­la Su­ri­ye-İran yan­lı­la­rı­nın nü­fuz mü­ca­de­le­si­ne sah­ne olan ve üç ay­dır bu mü­ca­de­le ne­de­niy­le bir isim üze­rin­de uz­la­şı­la­ma­ma­sı ne­ti­ce­sin­de cum­hur­baş­kan­lı­ğı se­çim­le­ri­nin tam beş de­fa er­te­len­di­ği Lüb­nan ola­cak gi­bi gö­rü­nü­yor. 30 Ka­sım’da­ki se­çim­ler bu açı­dan kri­tik.