AMERİKA'NIN KISA TARİHİ

ANLAYIŞ DERGİSİ, Temmuz 2004, Sayı: 14, sf. 41, 42, 45, 47, 48.

Hazırlayan: Z. Tuba Kor

NOT: Her hakkı mahfuzdur. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

1492 Christopher Columbus Karayipler’e ayak bastı.

1619 Afrika’dan ilk köle sevkıyatı Virjinya’ya yapıldı.

1775-1781 Amerikan Bağımsızlık Mücadelesi.

1760’larda ekonomik sebeplerle başlayan İngilizlere yönelik direniş, 1775’te ilk kez silah kullanımıyla farklı bir boyut kazandı. 1781 yılının sonunda İngiliz birlikleri yenilerek barış çağrısı yaptı.

4 Temmuz 1776 Bağımsızlık Bildirgesi ilan edildi.

Thomas Jefferson’ın öncülüğünde hazırlanan ve yeni bir ulusun doğuşunun habercisi olan bu Bildirge, İngiliz düşünür John Lock’un prensiplerinin Amerikan kolonilerine uyarlanmış halidir. Amerikan bağımsızlığı için verilen mücadelenin, halkın rızasına dayanan ve doğal hakların gözetildiği bir yönetim için verilen bir mücadele olduğu deklare edildi.

1778 1949’a kadar ABD’nin imzaladığı tek ikili savunma anlaşması olan Fransız-Amerikan İttifak Anlaşması Britanya’ya karşı imzalandı.

1783 Paris Barış Antlaşması ile Britanya Amerika’daki 13 eski koloninin bağımsızlığını, özgürlüğünü ve egemenliğini resmen tanıdı.

17 Eylül 1787 Amerikan Anayasası imzalandı ve Haziran 1788’de yürürlüğe girdi.

30 Nisan 1789 George Washington oybirliğiyle ilk Amerikan Başkanı seçildi.

1790 İlk resmi nüfus sayımı yapıldı. Buna göre yaklaşık 4 milyon olan nüfusun yarısını İngiliz kökenliler, beşte birini ise Afrika’dan getirilen köleler teşkil ediyordu.

Eylül 1791 Anayasa’da, İnsan Hakları Beyannamesi olarak da adlandırılan, kişi haklarını koruyan “12 Değişiklik” yapıldı.

22 Nisan 1793 1778’de imzalanan Fransız-Amerikan İttifak Anlaşması Amerikan Başkanı tarafından feshedildi.

1812 ABD Britanya’ya savaş ilan etti. İkinci Bağımsızlık Savaşı diye de adlandırılan savaş, Aralık 1814’te imzalanan ve Amerika’nın büyük miktarda toprak kazandığı Ghent Anlaşması ile sonuçlandı.

Aralık 1823 Başkan James Monroe, Monroe Doktrini’ni ilan etti.

Amerika kıtalarında Avrupa nüfuzunun yayılmasının hoş görülemeyeceğini ortaya koyan bu doktrin, Amerika’nın Latin Amerika Cumhuriyetleri ile dayanışma ruhunun bir ifadesi olarak görüldü. ABD bir yandan Avrupa güç politikasını Amerika kıtalarından uzak tutarken, diğer yandan batıya doğru rahatça ilerleyişinin önünü açtı.

1861-65 Amerikan İç Savaşı.

7 Şubat 1861’de federasyondan ayrılmak isteyen yedi güney eyaletinin Amerika Konfedere Devletleri’nin Geçici Anayasası’nı kabul etmeleri ve federal hükümet başkanı Abraham Lincoln’ün bunu reddetmesiyle başlayan mücadele kanlı bir iç savaşa dönüştü. Kuzey eyaletlerinin savaşı kazanmasıyla ABD parçalanmaktan kurtuldu.

Aralık 1865 Kongre, Anayasa’da yapılan 13. değişiklikle köleliğin kaldırılmasını onayladı. Ancak Amerikan toplumunda ve siyasetinde özellikle siyah-beyaz ayrımcılığı 1970’lere kadar devam etti.

1904-14 Panama Kanalı ABD tarafından inşa edildi. 1978 tarihinde Senato’nun aldığı karar gereği, 31 Aralık 1999’da ABD kanalın kontrolünü Panama’ya devretti.

Nisan 1917 Almanların 5 Amerikan gemisini batırmaları üzerine, ABD Birinci Dünya Savaşı’na girdi.

Ocak 1918 ABD Başkanı Woodrow Wilson adil bir barışın temeli olarak 14 Nokta’yı ilan etti. Açık diplomasi, denizlerin serbestliği, silahsızlanma, serbest ticaret, self-determinasyon, Milletler Cemiyeti’nin kurulma kararı ve çeşitli toprak düzenlemelerinin yer aldığı Wilson Prensipleri ABD Senatosu’nca onaylanmadı.

Ekim 1929 Büyük Ekonomik Buhran.

1920’lerde yaşanan ekonomik patlamanın ardından Ekim 1929’da New York Borsası’nın çöküşüyle başlayan buhran, kısa sürede tüm sektörlere yayıldı. Bankalar ve fabrikalar kapandı, maaşlar düştü ve işsizlik rekor düzeye yükseldi. Tüm dünya ekonomileri buhrandan olumsuz yönde etkiledi.

7 Aralık 1941 5’i savaş gemisi olmak üzere 19 geminin ve 150’den fazla uçağın imha edildiği ve 2300’ün üzerinde Amerikan askerinin öldüğü Pearl Harbour baskınının ardından ABD Japonya’ya savaş ilan etti ve böylece müttefikler yanında İkinci Dünya Savaşı’na girmiş oldu.

6 Ağustos 1945 ABD “Little Boy” adını verdiği ilk atom bombasını Hiroşima’ya attı. 300 bin kişilik kentte bombalamanın ardından ilk anda 100 bin, daha sonraki süreçte de yaklaşık 100 bin olmak üzere toplam 200 bin kişi öldü.

9 Ağustos 1945 ABD “Fat Man” adını verdiği ikinci atom bombasını Nagasaki’ye attı. 250 bin kişinin yaşadığı kentte ilk anda 74 bin, daha sonraki süreçte 75 bin olmak üzere yaklaşık 150 bin kişi öldü.

26 Haziran 1945 Birleşmiş Milletler ABD’nin öncülüğünde elli ülkenin katılımıyla kuruldu.

1947 Başkan Henry Truman tarafından Truman Doktrini ilan edildi. Çevreleme politikasının ilk adımı olan ve ABD’nin Yakın Doğu’ya girişi anlamına gelen bu doktrin çerçevesinde Kongre, Sovyet tehdidine maruz kalan Türkiye ve Yunanistan’a 400 milyon dolarlık ekonomik ve askerî yardım yapma kararı aldı.

1948 Çevreleme politikasının ekonomik ayağı olarak Marshall yardımı yapılması kararı alındı. Savaş sonrası Avrupa’nın yeniden yapılandırılması çerçevesinde 16 Avrupa ülkesine dört yıllık bir dönemde 17 milyar dolarlık ekonomik yardım yapıldı.

1949 Çevreleme politikasının askeri ayağı olarak NATO kuruldu. Ortak güvenlik prensibi çerçevesinde kurulan İttifak’a ABD ve Kanada’nın dışında 10 Avrupa ülkesi katıldı.

31 Ocak 1950 Başkan Truman hidrojen bombası geliştirilmesine onay verdi. 1 Kasım 1952’de Pasifik’te ilk termo-nükleer deneme yapıldı.

1950-4 Cumhuriyetçi Senatör Joseph McCarty’nin komünist karşıtı faaliyetleri, Soğuk Savaş’ın Amerika’daki en uç yansıması oldu.

25 Haziran 1950-Temmuz 1953 Kore Savaşı

1954 Kongre’nin aldığı kararla Sadakat Yemini’ne “Tanrı’nın adıyla” ve Amerikan Doları’na “Tanrı’ya Güveniyoruz” ifadeleri eklendi.

1954 Başkan Eisenhower, Orta Doğu’yu komünist tehditten korumak amacıyla Eisenhower Doktrini’ni ilan etti.

1962 Küba Krizi ile iki süper güç ilk kez nükleer savaş tehdidiyle karşı karşıya geldi. SSCB’nin Küba’ya konuşlandırmaya başladığı füzeler karşısında Kennedy yönetiminin aldığı blokaj kararının ve füzelerin geri çekilmesi yolunda yaptığı sert uyarının ardından Sovyetler Birliği’nin geri adım atmasıyla kriz çözüldü.

22 Kasım 1963 Kennedy Dallas’ta uğradığı suikastla öldürüldü.

7 Ağustos 1964 Kuzey Vietnam’ın iki Amerikan destroyerine yönelik saldırısının ardından Kongre’den savaş kararı geçti.

1969 1957’de Sovyetlerin Sputnik’i uzaya göndermesiyle başlayan uzay yarışının ardından, Neil Armstrong’un aya ilk ayak basmasıyla ABD yarışta öne geçti.

1972 ABD ve SSCB arasında yumuşayan ilişkiler çerçevesinde nükleer silahların geliştirilmesini sınırlayan SALT-I Anlaşması imzalandı.

1972 Demokratların telefonlarının dinlenmesi ile ortaya çıkan Watergate Skandalı 9 Ağustos 1974’te Başkan Nixon’ın istifasıyla sonuçlandı.

1973 Vietnam Savaşı’nı bitirmek üzere Paris’te imzalanan anlaşmanın ardından son Amerikan birlikleri 29 Mart 1973’te Vietnam’dan çekildi. ABD Vietnam’a İkinci Dünya Savaşı’nda attığı bombaların üç katı, yani 6 milyon ton bomba attı. Savaş sonunda 58 bin Amerikan askeri ölürken 300 bini de yaralandı. Önce Fransız, ardından Amerikan birlikleriyle savaşan Vietnam’da 35 yılda toplam 1,5 milyon kişi ölürken 3 milyon kişi de yaralandı.

1983 Başkan Ronald Reagan Yıldız Savaşları olarak da adlandırılan Stratejik Savunma İnisiyatifi’ni başlattı.

16 Ocak 1991 Kuveyt’i ilhak eden Irak’a yönelik Körfez Savaşı ABD öncülüğünde başladı. Harekatta 79 Amerikan askerine karşılık, 35 bini Bağdat’ta olmak üzere 100 binin üzerinde Iraklı hayatını kaybetti. 1990’dan beri uygulanan ekonomik yaptırımlar sonucu yaklaşık 1,5 milyonun üzerinde Iraklı öldü.

1991 Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından ABD ile Rusya arasında uzun menzilli nükleer silahların azaltılmasına yönelik START Anlaşması imzalandı.

1 Şubat 1992 ABD ile Rusya arasında Soğuk Savaş’ı resmen bitiren anlaşma imzalandı.

1993 ABD, Kanada ve Meksika arasında NAFTA imzalandı.

1995 ABD barışı sağlama operasyonu çerçevesinde Bosna Savaşı’na müdahale etti.

1999 ABD, NATO öncülüğünde Kosova harekatını düzenledi.

11 Eylül 2001 New York’taki Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon’a düzenlenen saldırılar sonucu yaklaşık 2300 kişi öldü. Amerikan dış politikası açısından bir dönüm noktası teşkil eden bu saldırıların ardından ABD “teröre karşı mücadele” çerçevesinde 7 Ekim 2001’de Afganistan’ı ve 19 Mart 2003’te Irak’ı işgale başladı.