M.BEHRAVESH: İRAN’IN GÜNEY ASYA’DAKİ YENİ SİLAHI, UMMAN KÖRFEZİ’NDE BİR LİMAN

İRAN’IN GÜNEY ASYA’DAKİ YENİ SİLAHI, UMMAN KÖRFEZİ’NDE BİR LİMAN

Maysam Behravesh (Lund Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nde araştırmacı ve Siyaset Bilimi’nde doktora adayı. BBC Farsça ve diğer Farsça medya organlarında yazar)

Middle East Eye, 6.9.2017

Tercüme: Zahide Tuba Kor

İran hep Doğu Akdeniz ve İran (Basra) Körfezi’ndeki faaliyetleriyle manşetlere çıksa da (…) aslında Umman Körfezi, Arap Denizi ve Güney Asya Tahran’ın dahil olduğu keskin ve fakat pek de gündeme gelmeyen bir rekabet alanı.

İran’ın Sistan ve Belucistan bölgesinde Hindistan’ın finanse ettiği bir proje olan Çabahar Limanı’nın önümüzdeki sene tamamlanıp faaliyete girmesi bekleniyor. Bu liman Afganistan ve Orta Asya ürünlerinin dünyaya pazarlanması için yeni bir transit güzergâhı olacak.

Aynı zamanda yaklaşık 100 km ötede Çin’in finansmanıyla inşa edilen Pakistan’ın Gwadar Limanı’na karşı da büyük bir meydan okuma olacak. Güç dengelerinin zaten değişken olduğu bir bölgede bu liman, Tahran’ın eline Güney Asya oyuncuları üzerinde kullanacağı bir koz verecek.

Pakistan’ı bypass etmek

Hindistan, İsrail’le ilişkilerden tutun Keşmir meselesine kadar bir dizi çözümsüz ihtilafta İran’la ciddi siyasi farklılıkları olmasına rağmen, Çabahar Limanı projesinin uzun süre peşinden koştu. Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Mayıs 2016’da Tahran’a gerçekleştirdiği ilk ziyaretinde Çabahar’ı bir transit merkezine dönüştürmek için İran ve Afganistan’ı dahil eden üç yollu bir transit anlaşması imzaladı ve projenin inşası için 500 milyon dolar kaynak sağlama sözü verdi.

Bu anlaşma, her üç ülkenin de Hint Alt Kıtası ve Hint Okyanusu’na uygun ve güvenli erişim için rakipleri Pakistan’ı bypass etmesini sağlayacak. Bilhassa denize çıkışı olmayan ve hep (…) Pakistan’ın insafına kalmış Afganistan için bu önemli.

Pakistan’ın güneyindeki Gwadar Limanı’yla mesafesi deniz yoluyla 100 km.den bile az olan Çabahar, aynı zamanda Çin’in ve Pakistan’ın Delhi’yi “çevreleme” çabalarının altını oyarak Hindistan’ın Orta Asya, Rusya ve Avrupa piyasalarına erişiminde alternatif bir güzergâh sunacak.

Başbakan Modi, “stratejik ortaklığımızda yeni bir sayfa” olarak nitelediği Tahran ziyaretinde “Bu anlaşma bölge tarihinin akışını değiştirebilir” demişti.

İran’ın dengeleyici kozu

Çabahar Limanı’nı İran için stratejik önemde kılan şey, Tahran’ın Güney Asya’nın nükleer silaha sahip iki rakibiyle, yani Hindistan ve Pakistan’la ilişkilerini dengelemesine yardımcı olma potansiyeli.

Tarihsel olarak İslam Cumhuriyeti, Şii dinî ideolojisini doğudaki komşularına baskı ve Güney Asya Müslümanları, özellikle de Hindistan’ın ve Pakistan’ın Şii nüfusu üzerinde nüfuz ve güç kurmak için kullanmıştı.

(…)

İran, bu limanla Hindistan’ı ve Pakistan’ı etkilemek için “sağlam” bir jeopolitik araca sahip olacak ve bölge politikalarını Tahran’ın çıkarlarına uyumlu kılmak için onlara baskı yapacak.

Afganistan Savaşı

Çabahar Limanı ve 1,6 milyar dolar değerindeki Zahedan demiryolu projesiyle karaya hapsolmuş Afganistan’a uygun bir çıkış sunması da İran’ın Afgan sahasındaki elini güçlendirecek. Bu, Hindistan’dan Rusya’ya kadar birçok bölgesel aktörün Afganistan Savaşı’nın dinamiklerini kendi menfaatlerine uygun şekilde etkilemeye çalıştığı bir dönemde son derece önemli.

Bu bağlamda geçtiğimiz on yılda İran’ın iki temel hedefi, Afganistan’da Amerikan askerî varlığının devamlılığını baltalamak ve bu ülke üzerinde Pakistan’ın artan nüfuzunu sınırlandırmaktı. Rusya’yla el ele vererek ve Taliban’la daha yakın askerî ve istihbarat bağları geliştirerek (…) ilk hedefine büyük ölçüde ulaştı. İkinci hedefine ise Pakistan’ın baş rakibi Hindistan’ın savaşın yıktığı Afganistan’da bir tutunma noktası elde etmesine yardımcı olarak ulaşmaya çalışıyor ki bu noktada Umman Körfezi’ndeki Çabahar Limanı ve Zahedan’a ulaşması planlanan demiryolu hattı kritik önemde. Bunlar İslamabad’a karşı Tahran ile Delhi arasında askerî işbirliğini geliştirebilir.

İran Körfezi’nde stratejik derinlik

Son olarak Çabahar Limanı, İran’a, Devrim Muhafızları’yla yabancı güçlerin zaman zaman karşı karşıya geldiği Körfez’de ve Hürmüz Boğazı’nda daha büyük bir manevra kabiliyeti sunacak. İran’a Umman Körfezi ve Arap Denizi’ndeki donanma varlığını teşvik etmek suretiyle operasyonel bir can suyu sağlayabilir ve İran Körfez’de görev yapan Devrim Muhafızları’na güvenilir bir lojistik yardım kaynağı işlevi görebilir. Böylelikle Tahran’ın bu kritik bölgede stratejik derinliğini artırabilir.

Çabahar, Orta Asya’ya erişim için İran toprağına olan bağımlılığı artırmanın yanısıra Hint Okyanusu’nun kuzey kıyılarını İran için bir “nüfuz alanı”na dönüştürebilir ki Tahran başka yerde böyle bir alana sahip değil.