DÜŞEN
PETROL FİYATLARI VE SALGIN KÜRESEL DENGELERİ NASIL DEĞİŞTİRECEK?
George Friedman (Amerikalı siyaset bilimci, Stratfor’un
kurucusu ve 2015 yılına kadar başkanı, Geopolitical Futures’ın kurucusu ve
yöneticisi)
Geopolitical Futures, 10.3.2020
Tercüme
ve editoryal katkı: Zahide Tuba Kor
NOT: Bu özet tercüme Fikir
Turu web sitesinde 13.3.2020 tarihinde yayınlanmıştır.
NOT:
Blogda yer alan 800 küsur içeriğe http://ortadogugunlugu.blogspot.com.tr/2018/01/bu-blogda-neler-var.html linkinden toplu olarak ulaşabilirsiniz.
Kaynak
göstermeden blogdaki
yazı, tercüme ve infografikleri kullanmamanız önemle rica olunur.
Özet: Corona salgını, düşen petrol fiyatlarıyla yan yana
gelince hayatımız nasıl etkilenecek? Bu süreçte hangi ülkeler ekonomik ve
siyasal sorunlarla karşılaşacak? Küresel dengeler değişebilir mi? Stratejist
George Friedman’ın analizi.
Petrol fiyatlarındaki dalgalanma petrol
üreticilerini de tüketicilerini de farklı şekillerde etkileyegeldi. Kısa süre
evvel petrol fiyatlarında başlayan ani düşüşün, hem korona salgınının yayıldığı
hem de küresel durgunluk beklentilerinin arttığı bir döneme denk gelmesi
nedeniyle iktisadi, siyasi ve sosyal sonuçları olacak.
Dünyadaki siyasi, iktisadi ve toplumsal
dalgalanmaları yakından takip eden, kritik gelişmeleri jeopolitik bir
perspektifle analiz ederek gelecek öngörülerinde bulunan ve özellikle her yılın
sonunda küresel ve bölgesel sistemin gidişatıyla ilgili ayrıntılı raporlar
yayınlayan Geopolitical Futures adlı bir
web sitesi var. Bu sitenin kurucusu ve yöneticisi George Friedman, 10 Mart
tarihinde “Petrol Fiyatları” başlıklı bir analiz kaleme aldı. Amerikalı siyaset
bilimci Friedman, aynı zamanda düşünce kuruluşu Stratfor’un kurucusu ve 2015
yılına kadar başkanıydı.
Friedman yazısına petrol sektöründeki
bağımlılık ilişkisi üzerinden başlıyor: “Birinci Dünya Savaşı öncesinden
başlayıp 1970’li yıllara kadar devam eden süreçte petrolü kontrol edenlerin
diğer insanları kontrol altında tutmak için bir kozları vardı. 1980’lerden
itibaren bu denklem değişti ve petrol üreticileri petrol tüketicilerine bağımlı
hale geldi. Talep her zaman belliydi ama sonra talep değişmeye başladıkça
petrol üreticilerinin siyasi istikrarı da değişti.”
Tahmin edilen küresel durgunluk şimdi daha
da ağır olacak
Yazar daha sonra, Geopolitical Futures web sitesi olarak 2019 yılı
sonunda yayınladıkları “Geopolitical Futures 2020 Tahminleri” raporunda küresel
ekonomide bir yavaşlama yaşanacağını öngördüklerini, ancak coronavirüs
salgınını da, onun yol açtığı küresel paniği de, bilhassa Çin ekonomisindeki [ani] bozulmayı da beklemediklerini
vurguluyor.
Rapordan hareketle şunları söylüyor: “Çin
ekonomisinin küresel talepteki düşüşün bir sonucu olarak bozulacağını ve bunu
petrol fiyatlarında düşüşün takip edeceğini öngörmüştük. Sonuç, özellikle
petrol üreticileri üzerinde küresel siyasi baskının artması olacaktı.
Nihayetinde enerji, Rusya’nın GSYH’sinin %30’unu ve ihracatının %60’ını, Suudi
Arabistan’ın GSYH’sinin ise %50’sini ve ihracatının %70’ini oluşturuyor.”
“Tahminlerimize göre küresel yavaşlamanın
siyasi sonuçları, enerji üretimine en bağımlı ülkelerde en yoğun
hissedilecekti. En çok etkilenecek ikinci katmandaki ülkeler ise, ihracata en
fazla bağımlı olanlardı; bunların başını da GSYH’sinin yaklaşık %50’si ihracata
dayalı olan Çin ve Almanya çekiyordu. Bu ülkeler, küresel yavaşlamayla birlikte
hem iç iktisadi hem de bir bütün olarak sosyal sistemleri etkileneceğinden iç
siyasi çalkantılarla karşı karşıya kalacaklardı.”
Friedman, son dönemdeki beklenmedik
krizlerden çok daha evvel büyük güçlerin iktisadi durumuna ilişkin yaptıkları
değerlendirmeleri bu yazısında da şöyle paylaşıyor:
“Avrupa ülkeleri ekonomilerinde daralmalar
ya da büyümede düşüş yaşıyor. Çin, daha ABD gümrük vergileri uygulamadan evvel
ağır iktisadi baskılar altındaydı ve Hong Kong ile Şincan’da istikrarsızlıkla
karşı karşıyaydı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rus yönetişim sistemi
için radikal bir yeni model uygulamaya koymuş ve petrol fiyatlarındaki
düşüklüğe karşı hassastı. ABD ise hâlâ dünyanın en güçlü ekonomisi ve kısmen
bu, büyük ekonomiler arasında GSYH’si ihracata (%13’lük bir oranla) en az
bağımlı ülke olmasından ve ihracatının neredeyse yarısını Kanada ve Meksika’ya
yapmasından kaynaklanıyor.”
Bu değerlendirmenin ardından Friedman
şöyle devam ediyor: “Şu an olup bitenler özetle tam da beklediğimiz gibi: Çin
sendeleyerek petrol fiyatlarında düşüşü tetikliyor ve ABD yavaşlıyor ama krize
girmiyor.”
Yazar önemli bir soruya cevap arıyor:
Petrol fiyatlarındaki düşüş Suudi Arabistan ve en önemlisi Rusya’yı nasıl
etkileyecek?
Rusya’ya ne olacak?
“Bu düşüşün ekonomik sonucu ciddi
olacaktır. Rusya’nın rezervleri var ve Moskova, varil başına 40 dolarlık petrol
fiyatıyla Rus sisteminin tıkırında işleyeceğini iddia ediyor. Bu yazıyı
yazdığımız sırada ise fiyatlar 40 doların da altına düşmüştü ve daha bu krizden
evvel, özellikle Moskova ve St. Petersburg dışındaki diğer Rus şehirlerinde
ciddi ekonomik sıkıntının olduğuna dair haberler yaygındı. Daha da önemlisi,
Ruslar ne zaman rezervlerden bahsetse aslında ulusal bütçelerinden
bahsediyorlar. Bu bütçe, ekonomilerinin hayati bir parçası ama hepsi değil.
Bütçe biraz tamponlanabilir, ancak ekonominin geri kalanı düşük petrol
fiyatlarının etkisine karşı oldukça savunmasız.”
Yazar, büyük bir güç olan Rusya’da
yaşanacak bir iktisadi istikrarsızlığın küresel açıdan da oldukça önemli
olacağını vurguluyor. “Birçokları, SSCB’nin düşük petrol fiyatları ve yüksek
savunma harcamaları yüzünden çöktüğünü savunageldi. Bence bunlar çöküşe katkıda
bulunan faktörlerdi ama belirleyici değil. Şu an aynı güçlerin yeniden iş
başında olduğunu görüyoruz. Ruslar, tam da bu yüzden Suudilerin talebi uyarınca
petrol üretimini azaltmaya hazır değillerdi. Çünkü petrol fiyatını sabitlemenin
maliyetini kaldıramazlar” diyerek önemli bir noktaya işaret ediyor.
Suudlar bu maliyeti kaldırabilir mi?
Benzer şekilde “Suudilerin de petrol
fiyatını sabitlemenin maliyetini kaldırıp kaldıramayacağı net değil” diyen
yazar, Suudi Arabistan’ın rolünü ve gücünü ele alıyor:
“Bir zamanlar muazzam olan küresel
önemleri, 1970’lerden bu yana büyük ölçüde azaldı ve hatta Suudi Arabistan’ın
bölgesel gücü bile şu an sınırlı. Suudilerin, iç baskılarla hareket ederek veya
Rusların Suudilerle saf tutup zararlarını sınırlandırmasını bekleyerek bir
hesap hatası yapıp yapmadığı bilinmiyor; ama küresel ekonomiye verilen zarar
büyük olup bir süre daha bunun etkileriyle uğraşmak kaçınılmaz.”
Friedman, Rusların Amerikalı kayagazı
üreticilerine zarar vermek amacıyla fiyatları düşürmeyi planladığı iddialarını
pek muteber bulmuyor. “Bu düşüşü Rusya’nın değil Suudi Arabistan’ın planladığı
göz önüne alınırsa (ki Rusya Suudilerin fiyat indirimine direniyordu) söz
konusu iddia, Rusya’nın bir Amerikan parmağını keseceğim diye kendi boğazını
doğraması demek olurdu. Ruslar, yüksek petrol fiyatlarına Amerikalılardan
katbekat fazla bağımlı. Teksas petrolü zarar görse bile bu Amerikan
ekonomisinin ufak bir parçası” diyor.
Coronavirüsün muhtemelen yok olmayacağını
belirten yazar, “İnsanların ve malların hareketliliğinin durdurulması ve
iktisadi üretimin kesilmesi, muhtemelen coronavirüsten daha büyük olumsuz
sonuçlar doğuracak” diyor ve şu soruya cevap veriyor: İktisadi ve dolayısıyla
siyasi zarar ne olacak?
“Çin, meselenin dayanak noktası ve problemleri
coronavirüsün ötesine geçiyor. Aynı zamanda dünyanın en büyük petrol
ithalatçısı. Ekonomisi zayıfladıkça petrol fiyatları düşecektir. Fiyatlardaki
düşüşle birlikte petrol ihracatçılarının ekonomileri zayıflayacak ve ciddi
iktisadi problemlerle ve siyasi gerginlikle karşı karşıya kalacaklardır. Coronavirüs
buna neden olmadı ama süreci çarpıcı bir şekilde hızlandırdı.”
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder